تمامی لقاب امام زمان/ از جمله خلیفه الرحمنـــــ

گفتم؛ که روی خوبت، از من چرا نهان است؟!.

گفتا؛ تو خود حجابی، ورنه رخم عیان است.

گفتم؛ که از که پرسم، جانا نشان کویت؟!.

گفتا؛ نشان چه پرسی، آن ¬کوی بی¬نشان است.

مرحوم نورى در بیان اسماء شریفه امام مهدی(عج)، با استناد به آیات، روایات، کتب آسمانى پیشین، تعبیرات راویان و تاریخ¬نگاران، تعداد 182اسم و لقب براى حضرت مهدی(عج) ذکر می¬کند، از آن جمله است:

•محمّد،

•احمد،

•عبدالله،

•محمود،

•مهدى،

•برهان،

•حجّت،

•حامد،

•داعى،

•شرید،

•صاحب،

•غائب،

•قائم،

•خلف صالح،

•منتظر و ... .

کنیه هاى آن حضرت عبارتند از:

•ابوالقاسم- هم¬ کنیه پیامبر(ص) - ،

•ابوعبدالله،

•اباصالح.

مرحوم نورى ابو ابراهیم، ابوالحسن و ابوتراب را نیز از کنیه¬هاى ایشان شمرده است.

در این¬جا پاره¬اى عناوین و صفات که در ضمن زیارت¬هاى مختلفه و ادعیه مربوط به حضرت مهدی(عج) مورد تصریح قرار گرفته است، اشاره می شود. با این امید که دقّت و تأمّل در آن ها، ما را با شؤون مختلفه آن بزرگوار آشنا ساخته و مقاماتى را که غالباً از لسان معصومین، در ضمن این دعاها و زیارت¬ها براى امام دوازدهم بر شمرده شده، برای ما روشن¬تر شود.

برای امام مهدی(عج) بیش از 300لقب ذکر شده که هر یک بر بُعد خاصی از شخصیت و ویژگی‏های اخلاقی و روحی آن حضرت دلالت دارد. از جمله آن هاست:

•مهدی،

•منصور،

•قائم،

•حجت‏الله،

•صاحب‏الامر،

•خلف صالح،

•بقیة‏الله،

•منتقم،

•موعود،

•خاتم‏الاوصیا،

•داعی،

•باسط،

•ثائر،

•صاحب ‏الزّمان،

•ولی‏الله،

•خلیفة ‏الرّحمان،

•برهان،

•سیّد و

•منتظر.

قابل ذکر این که، تمام این عناوین و اوصاف به طور خاص در مورد حضرت مهدی(عج) وارد گردیده، اگرچه بسیارى از آن ها در مورد سایر امامان بزرگوار اسلام نیز می¬تواند مصداق داشته باشد.

1- مهدی:

یکی از مشهورترین نام‏های حضرت است.

امام باقر(ع) درباره دلیل نام‏گذاری آن حضرت به این اسم، می‏فرماید: « ... قائم آل محمّد(عج) را به این دلیل، مهدی می‏نامند که او، مردم را به آن دسته از اموری که برایشان پوشیده است، هدایت خواهد کرد.»

حضرت صادق(ع) نیز در این باره می‏فرماید: « ... به آن حضرت، مهدی گفته‏اند؛ زیرا او مردم را به امری که آن را گم کرده‏اند، هدایت می‏کند.»

2- قائم:

یکی از القاب حضرت مهدی(عج) است.

امام رضا(ع) در تبیین دلیل این نام‏گذاری، می‏فرماید: « ... حضرت صاحب الامر(عج) را قائم نامیده‏اند، چون او، به حقّ، قیام خواهد کرد.»

شیخ صدوق در کمال ‏الدّین نقل می‏کند که «صقر بن دلف» گفت: روزی از حضرت امام محمّد تقی(ع) پرسیدم: یابن رسول الله، چرا فرزند امام عسکری(ع) را قائم نامیدند؟!. آن حضرت فرمود: « ... برای این که او اصل امامت را پس از فراموش شدن و روی¬گردانی بیش تر مردم از آن، دوباره مطرح خواهد ساخت.»

3- منتَظَر:

از امام جواد(ع) روایت شده است که حضرت مهدی(عج) را منتظَر می‏نامند چون دوران غیبت وی، بسیار طولانی خواهد بود. مخلصان امت با وجود طولانی شدن این دوره، ظهور او را انتظار خواهند کشید، ولی شک¬کنندگان، دچار تردید خواهند شد و او را انکار خواهند کرد.

مرحوم آیت¬الله سید محمّد باقر مجتهد سیستانی پدر آیت ¬الله ¬العظمی سید علی سیستانی برای آن که به محضر امام مهدی(عج) شرفیاب شود، چهل جمعه هر هفته در مسجدی از مساجد قم، ختم زیارت عاشورا آغاز می¬کند.

ایشان می¬فرماید: در یکی از جمعه¬های آخر، ناگهان شعاع نوری را مشاهده کردم که از خانه های نزدیک آن مسجدی که من در آن مشغول به زیارت عاشورا بودم، می¬تابید؛ حال عجیبی به من دست داد، از جای برخاستم و به دنبال آن نور رفتم؛ در زدم، وقتی در را باز کردند، مشاهده کردم حضرت ولی عصر(عج) در یک از اتاق¬های آن خانه تشریف دارند و در آن اتاق جنازه¬ای مشاهده کردم که پارچه¬ای سفید به روی آن کشیده بودند؛ وقتی من وارد شدم و اشک¬ریزان سلام کردم، حضرت به من فرمود: چرا این گونه دنبال من می¬گردی و رنج¬ها را متحمّل می¬شوی؟!. مثل این سیّد باشید(اشاره به آن جنازه فرمود)، تا من دنبال شما بیایم. بعد فرمود: این بانویی است که در دوران بی¬حجابی(رضاخان) هفت سال از خانه بیرون نیامد تا مبادا نامحرم او را ببیند.[1]

4- حجه ¬الله:

در دسته‏ای از روایت‏ها و دعاها، امام(عج) را حُجّت یا حجّه ¬‏الله نامیده‏اند. درباره دلیل این نام‏گذاری، نظرهای گوناگونی بیان شده است. از جمله گفته‏اند: خداوند تبارک و تعالی به وسیله آن حضرت بر بندگانش، اتمام حجّت می‏کند و به همه پرسش‏ها و شبهه‏های آنان پاسخ می‏دهد. به گونه‏ای که در سرپیچی از حقّ، برای هیچ کس، به آن های باقی نخواهد ماند.

برخی نیز گفته‏اند: امام زمان(ع) حجه ¬الله است؛ به این معنی که حکومت الهی بر همه خلایق، به دست آن حضرت تحقّق خواهد یافت.

5- صاحب الامر:

امام مهدی(عج) را صاحب¬الامر نیز می‏نامند؛ زیرا آن حضرت، رهبر و پیشوایی است که خداوند تبارک و تعالی، پیروی از ایشان را بر همه بندگان خود، واجب دانسته است. از جمله در قرآن کریم می‏فرماید:«ای کسانی که ایمان آورده‏اید، از خدا و پیامبرش و صاحبان امر، پیروی کنید.»

6- خلف صالح:

یکی دیگر از القاب امام مهدی(عج)، خلف صالح است که این تعبیر در سخنان ائمه اطهار(ع) بیش تر به چشم می‏خورد.

امام صادق(ع) در این باره می‏فرماید:«خلف صالح از فرزندان من است. مهدیِ این امّت اوست. نامش محمّد و کنیه‏اش، ابوالقاسم است که در آخر الزّمان، قیام خواهد کرد.»

مراد از خلف، جانشین است. آن حضرت را خلف صالح می‏گویند؛ زیرا جانشین همه انبیا و اوصیای پیشین است و همه علوم، حالت‏ها و ویژگی‏های آنان را در خود گرد آورده است.

7- بقیّة‏ الله:

از جمله لقب‏های امام زمان(ع)، بقیّة‏الله است. درباره نامیده شدن آن حضرت به این لقب، دیدگاه‏های گوناگون، مطرح شده است؛

برای مثال، گفته‏اند: این تعبیر، واژه‏ای جامع و کامل است که شخصیت و عظمت آن حضرت را بیان می‏کند؛ زیرا آن حضرت، وارث آدم و یادگار کسی است که ملائکه بر او سجده کردند و همه موجودات در برابر او سر تسلیم فرود آوردند.

هم¬چنین گفته‏اند چون آن حضرت قیام کنند، به کعبه تکیه می‏دهند و نخستین آیه‏ای که به زبان جاری خواهند ساخت، این است: اگر مؤمن باشید، بقیّة ‏الله برای شما از هر چیز دیگر، بهتر است. آن گاه خواهد فرمود: « ... منم بقیة ‏الله و حجّت الهی و خلیفه او برای شما».

از آن پس، هر کس که به ایشان سلام کند، از عبارت « اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا بَقِیَّةَ ‏اللهِ فی اَرْضِهِ» استفاده می‏کند.

8- منتقم:

«منتقِم» از دیگر لقب‏های حضرت مهدی(عج) است. حضرت رسول اکرم(ص) در این‏باره فرمود: « ... از جمله اوصاف مهدی آل محمّد این است که انتقام مظلومان را از ستم‏گران خواهد گرفت. افزون بر این، خود امام مهدی(عج) به احمد بن اسحاق نوشت: « ... من از دشمنان خداوند، انتقام خواهم گرفت.»

9- وارث:

در بعضی دعاها و سخنان ائمه(ع)، از حضرت مهدی(عج) با عنوان وارث یاد شده است. پیامبر اکرم(ص) در خطبه غدیریه می‏فرماید:«آن حضرت، وارث علوم، کمالات، مقامات و منزلت‏های همه انبیا و اوصیا و پدران بزرگوارش خواهد بود.» به عبارت دیگر، همه آن چه انبیا و اوصیا داشته‏اند، او یک جا خواهد داشت.

10- موعود:

 موعود یکی از نام‏های مشهور آن حضرت است که تقریباً در همه ادیان آسمانی به آن معروف است. امام سجاد(ع) در تفسیر آیه " ... وَ ما تُوعَدُون"، دلیل این نام‏گذاری را چنین بیان می‏فرماید: « ... مقصود، قیام قائم آل ¬محمّد(عج) است که وعده ظهور او به همه پیامبران و امت‏های گذشته داده شده است.»

بنابراین، در زیارت آن حضرت آمده است: سلام بر آن مهدی که خداوند وعده داده است که به واسطه او بین همه مردم، وحدت و یکپارچگی ایجاد کند.

11- خاتم الاوصیا:

از جمله لقب‏های حضرت مهدی(عج)، خاتم‏الاوصیاست؛ زیرا آن حضرت، آخرین وصی پیامبراکرم(ص) و آخرین امام معصومند که با ظهور خود، نظام عدل اسلامی را در سرتاسر جهان، حاکمیت خواهند بخشید. از خدمت‏گزار امام عسکری(ع)نقل شده است که وقتی به حضور حضرت مهدی(عج) رسیدم، آن حضرت خود را با این تعبیرها به من معرفی کردند:«منم خاتم الاوصیا که خداوند تبارک و تعالی به واسطه من، بلاها و فتنه‏ها را از خاندان و شیعیانم، برطرف خواهد ساخت.»

12- داعی:

در یکی از زیارت‏ها با تعبیر «داعِیَ الله» از امام مهدی(عج) یاد شده است: اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا داعِیَ الله. درباره دلیل این نام‏گذاری نقل شده است که آن حضرت از جانب خداوند متعال مأموریت دارند تا مردم را به سوی پروردگارشان فرا خوانند.

13- باسط:

یکی از لقب‏های امام مهدی(عج) باسط است. باسط یعنی کسی که نعمت و برکات را گسترده می‏سازد. در زمان حکومت آن حضرت داد در همه جا گسترده خواهد شد. همه مخلوقات در سایه عدالت آن بزرگوار به آرامش و آسایش دست می‏یابند و از نعمت‏های الهی بهره‏مند خواهند شد. هم چنین احکام حیات‏بخش اسلام در سرتاسر عالم مورد توجه قرار گرفته، زمینه تشکیل حکومت واحد جهانی بر اساس قوانین الهی فراهم خواهد آمد و ... .

14- تمام:

یکی از لقب‏های آن حضرت «تمام» است. امام مهدی(عج) را از آن جهت لقب تمام داده‏اند که آن حضرت در کمالات اخلاقی، سجایای انسانی، شرافت نسب و خاندان، شوکت و عظمت، رأفت و محبّت و قدرت و سلطنت تام و بی‏عیب است و احدی از انبیا و اولیا به آن حدّ دست نیافته‏اند و توفیقی که امام زمان(ع) در اجرای احکام الهی پیدا کرده هیچ یک از پیامبران و اوصیا پیدا نکرده است.

15- ناطق:

یکی از لقب‏های معروف امام مهدی(عج) لقب «ناطق» است. در زیارت عاشورا آمده است: « ... وَ اَنْ یَرْزُقَنی طَلَبَ ثَارِکُمْ مَعَ اِمامٍ هُدیً ظاهِرٍ ناطِقٍ»؛ از خداوند متعال درخواست می‏کنم که توفیق انتقام گرفتن از دشمنان شما را به همراه امام و راهنمای ناطق روزی‏ام کند. لقب ناطق را رسول‏خدا(ص) به حضرت مهدی(عج) دادند و در حدیثی در معرفی تک‏تک ائمه اطهار:، بیان فرمودند. این لقب از آن رو به امام عصر(عج) داده شده است که ائمه قبلی بر اثر تسلط دشمنان، بسیاری از امور و اسرار را نمی‏توانستند بیان کنند؛ چون خطرهای فراوانی اساس اسلام را تهدید می‏کرد. اما حضرت مهدی(عج) وقتی ظهور کنند از چنان قدرت و عظمتی برخوردار خواهند بود که تمام طاغوت‏ها را سرکوب کرده، همه علوم و معارف را بدون هیچ‏گونه نگرانی بیان، و حکم خداوند را جاری می‏فرمایند.

16- نور آل محمّد:

«نور آل محمّد» از لقب‏های حضرت مهدی(عج) است که ریشه قرآنی دارد. توضیح آن که هر چند نام امام زمان(ع) در قرآن کریم ذکر نشده است ولی در روایات مربوط به تفسیر آیات، در موارد متعدد برخی از آیات به اعمال و ویژگی‏های آن‏حضرت تفسیر یا تأویل یا تطبیق شده است؛ به عنوان مثال آیاتی چون " ... وَالله مُتِمُّ نورِهِ(خدا نور خودش را کامل خواهد ساخت) یا " ... اَشْرَقَتِ الاَرْضُ بِنورِ رَبِّها(زمین به نور پروردگارش روشن می‏گردد) و " ... َهْدِی الله بِنورِهِ مَنْ یَشاءُ(خداوند هر کس را که بخواهد با نور خودش هدایت می‏کند) به ولایت حضرت قائم(عج) و ظهور و ارشادات آن حضرت تفسیر شده است.

و القابی چون:

•وجه¬الله:

مظهر جمال و جلال خدا، سمت و سوى الهى که اولیاى حقّ رو به او دارند.

•باب¬الله:

دروازه همه معارف الهى، درى که خدا جویان براى ورود به ساحت قدس الهى، قصدش می¬کنند.

•نورالله:

نور خاموشى¬ناپذیر خدا، ظاهر کننده همه معارف و حقّایق توحیدى، مایه هدایت ره¬جویان.

•سلالة النّبوّة:

فرزند نبوّت، باقیمانده نسل پیامبران.

•عین الحیوة:

چشمه زندگى، منبع حیات حقّیقى.

•صاحب الزّمان:

اختیار دارِ زمانه، فرمانده کل هستى به اذن حقّ.

•ناموس العصر:

نگهدارنده زمان، کیان هستى دوران.

•نظام الدین:

نظام بخش دین.

•یعسوب المتقین:

پیشواى متقین.